¤ d­îc (Rễ)

Radix Linderae

 

RÔ ph¬i hay sÊy kh« cña c©y ¤ d­îc (Lindera aggregata (Sims) Kosterm.), hä Long n·o (Lauraceae).

M« t¶

H×nh thoi, h¬i cong, cã chç ph×nh to ë gi÷a, hai ®Çu h¬i lâm vµo thµnh h×nh chuçi h¹t, dµi 6 – 15 cm, ®­êng kÝnh chç ph×nh to 1 - 3 cm, mÆt ngoµi mµu vµng n©u, cã vÕt nh¨n däc, nhá vµ cßn l¹i một Ýt vÕt tÝch cña rÔ con. ChÊt cøng. Th¸i l¸t 2 - 3 mm, mÆt c¾t ngang cã mµu tr¾ng vµng hay vµng n©u nh¹t, cã tia gç to¶ ra, cã thÓ nh×n thÊy c¸c vßng gç hµng n¨m, mµu gç phÇn trung t©m thÉm h¬n. Mïi th¬m, vÞ h¬i ®¾ng, cay, víi c¶m gi¸c m¸t l¹nh.

Bét

Mµu tr¾ng vµng, cã nhiÒu h¹t tinh bét, h¹t ®¬n h×nh cÇu, h×nh thu«n hoÆc h×nh trøng, ®­êng kÝnh 4 – 39 mm, rèn h×nh ch÷ V, ch÷ Y hoÆc d¹ng kÏ nøt; h¹t tinh bét kÐp do 2 – 4 h¹t ®¬n ghÐp thµnh. Sîi gç mµu vµng nh¹t, phÇn lín xÕp thµnh bã, ®­êng kÝnh 20 – 30 mm, v¸ch dµy kho¶ng 5 mm víi nh÷ng lç ®¬n. Sîi libe hÇu nh­ kh«ng cã mÇu, h×nh thoi dµi, phÇn nhiÒu r¶i r¸c vµ ®¬n lÎ, ®­êng kÝnh 15 – 17 mm, v¸ch rÊt dµy, víi c¸c thµnh èng cã lç kh«ng râ rÖt. Nh÷ng m¹ch cã lç ë bê c¹nh, ®­êng kÝnh kho¶ng 68 mm xÕp thµnh hµng dµy sÝt nhau. V¸ch tÕ bµo cña sîi gç h¬i dµy lªn vµ cã lç dµy ®Æc. TÕ bµo dÇu h×nh thu«n, chøa chÊt tiÕt mµu n©u.

§Þnh tÝnh

Ph­¬ng ph¸p s¾c ký líp máng (Phụ lục 5.4).

B¶n máng: Silica gel H

Dung m«i khai triÓn:  n-Hexan - ethylacetat - aceton (9 : 1 : 0,5)

Dung dÞch thö: LÊy 0,5 g bét d­îc liÖu th«, ng©m trong 30 ml ether dÇu ho¶ (®Ó ë nhiÖt ®é 30 – 60 ^oC), siªu ©m 10 phót (duy tr× ë nhiÖt ®é 30 ^oC trong b×nh c¸ch thuû). Läc. Bay h¬i dung m«i ®ến thu ®­îc c¾n. C¾n ®­îc hoµ tan trong 1 ml ethylacetat (TT) lµm dung dÞch thö. 

Dung dÞch ®èi chiÕu: Hoµ tan linderalactone chuÈn trong ethyl acetat (mçi ml chøa 0,75 mg) lµm dung dÞch ®èi chiÕu.

C¸ch tiÕn hµnh: ChÊm riªng biÖt lªn b¶n máng 4 ml dung dÞch thö vµ 3 ml dung dÞch ®èi chiÕu. Sau khi khai triÓn xong, ®Ó kh« ë nhiÖt ®é phßng, hiÖn mµu b»ng dung dÞch vanilin 1% trong acid sulfuric. S¾c ký ®å cña dung dÞch thö ph¶i cho c¸c vÕt cã cïng mµu s¾c vµ cïng R_f víi c¸c vÕt trªn s¾c ký ®å cña dung dÞch ®èi chiÕu.

§Þnh l­îng

Tiến hành bằng phương pháp sắc ký lỏng (Phụ lục 5.3)

Pha động: Acetonitril – n­íc (56 : 44), điều chỉnh tỷ lệ nếu cần thiết.

Dung dịch thử: C©n chÝnh x¸c kho¶ng 1,0 g bét d­îc liÖu th«, cho vµo b×nh Soxhlet, chiÕt víi 50 ml ether (TT) trong 4 giê. Bay h¬i dung m«i ®Õn kh«. C¾n thu ®­îc ®em hoµ tan trong mét l­îng nhá methanol (TT), råi chuyÓn vµo b×nh ®Þnh møc 50 ml, pha lo·ng víi methanol (TT) tíi vạch, l¾c kü, läc. LÊy dÞch läc lµm dung dÞch thö.

Dung dịch đối chiếu: C©n chÝnh x¸c kho¶ng 10 mg linderalactone chuÈn cho vµo b×nh ®Þnh møc 100 ml, hoµ tan trong methanol(TT) vµ pha lo·ng với cùng dung môi tíi vạch, l¾c kü. LÊy chÝnh x¸c kho¶ng 10 ml dung dÞch trªn cho vµo b×nh ®Þnh møc 25 ml, pha lo·ng víi methanol (TT) tíi vạch, l¾c kü (mçi ml chøa 40 mg linderalactone).

Điều kiện sắc ký:

Cột thép không gỉ (25 cm x 4,6 mm), được nhồi pha tĩnh octadecylsilyl silica gel dùng cho sắc ký (5 mm).

Detector quang phæ hÊp thô tö ngo¹i ë b­íc sãng 235 nm.

Tốc độ dòng: 1,0 – 2,0 ml/phút.

Thể tích tiêm: 10 ml.

Cách tiến hành:

Tiêm dung dịch chuẩn, tính toán số đĩa lý thuyết của cột. Số đĩa lý thuyết của cột tính trên pic chuẩn linderalacton phải không được dưới 2000.

Tiêm lần lượt dung dịch đối chiếu và dung dịch thử. Căn cứ vào diện tích pic thu được từ dung dịch thử, dung dịch chuẩn và hàm lượng linderan (C₁₅H₁₆O₄) chuẩn, tính hàm lượng linderan (C₁₅H₁₆O₄) trong dược liệu.

Dược liệu phải chứa không dưới 0,03% linderan (C₁₅H₁₆O₄) tính theo dược liệu khô kiệt.

§é Èm

Kh«ng qu¸ 12% (Phô lôc 12.13).

T¹p chÊt

RÔ giµ s¬ cøng kh«ng qu¸ 3% (Phô lôc 12.11).

ChÕ biÕn

Thu ho¹ch rÔ ¤ d­îc quanh n¨m tèt nhÊt vµo mïa thu ®«ng hay ®Çu xu©n. Lo¹i bá t¹p chÊt, bá rÔ con, röa s¹ch, th¸i l¸t, ph¬i hoÆc sÊy kh«.

Bµo chÕ

D­îc liÖu ch­a th¸i l¸t th× lo¹i bá t¹p chÊt, bá rÔ con, ph©n lo¹i lín nhá, ñ mÒm, th¸i l¸t máng, ph¬i hoÆc sÊy kh«

¤ d­îc phiÕn: RÔ röa s¹ch, ng©m n­íc, ñ mÒm, th¸i phiÕn dµi 3 – 5 cm, ph¬i kh«

¤ d­îc sao vµng: « d­îc phiÕn được sao cho ®Õn khi cã mµu vµng

¤ d­îc sao c¸m: Rang c¸m ®Õn khi cã mïi th¬m th× cho « d­îc ®· th¸i phiÕn vµo sao cho ®Õn khi phiÕn « d­îc cã mµu vµng nh¹t. HoÆc cã thÓ tÈm mËt ong vµo « d­îc phiÕn  råi ®em sao víi c¸m ®Õn khi cã mµu vµng, mïi th¬m, r©y bá c¸m.

¤ d­îc chÝch r­îu (« d­îc 10 kg, r­îu 2 kg): TÈm r­îu vµo « d­îc ®· ®­îc th¸i phiÕn, ®Ó yªn 30 phót cho hót hÕt r­îu råi sao víi c¸m ®Õn khi bÒ mÆt phiÕn thuèc cã mµu vµng, r©y bá c¸m.

¤ d­îc chÝch muèi (« d­îc 10 kg, muèi ¨n 160 g): ¤ d­îc ®· th¸i phiÕn, tÈm dung dÞch n­íc muèi 5%, ®Ó 30 phót cho hót hÕt n­íc muèi råi sao víi c¸m ®Õn khi bÒ mÆt phiÕn thuèc cã mµu vµng nh¹t, r©y bá c¸m.

B¶o qu¶n

§Ó n¬i kh«, m¸t, tr¸nh mät.

TÝnh vÞ, quy kinh

T©n, «n. Vµo c¸c kinh phÕ, tú, thËn, bµng quang.

C«ng n¨ng, chñ trÞ

Hµnh khÝ, chØ thèng, KiÖn vÞ tiªu thùc, «n thËn, t¸n hµn. Chñ trÞ: Bông tr­íng ®au, ®Çy bông, khÝ nghÞch ph¸t suyÔn, bông d­íi ®au do bµng quang l¹nh, di niÖu, s¸n khÝ, hµnh kinh ®au bông.

C¸ch dïng, liÒu l­îng

Ngµy dïng 3 – 9 g, d¹ng thuèc s¾c hoÆc hoµn t¸n.

Kiªng kþ

KhÝ h­, néi nhiÖt kh«ng nªn dïng.